Atzo txarriboda baten lekuko izan nintzen. Lekuko eta ez hainbeste parte hartzaile, inork ez baitzidan toki hura eskaini.
Herenegun gonbidatu zidan auzoak, nire baserritar kuttunak. Lan eskaintza berri bati uko egitea baino erabaki zailagoa. Azken unerako utzi nuen.
Hilketa baino pare bat ordu lehenago, ortuan lanean nengoela, aspaldi ikusi gabeko eguzki izpiek bortizki nire kamiseta termiko beltza zeharkatu eta bizkarra erretzen zidatela, zeozerk airean zirt zart erabakitzera eraman ninduen: “han egon nahi dut”.
Sabela hutsik eta hustuta, nire burua prestatu nuen. Beste lekuko batzuek kontatuta, banekien zein izango zen prozedura. Ez nekien, ordea, txerriaren hotsak aditu, odol beroa borborka ikusi edota iratze hilobiaren azpian bere azal errea usaintzerakoan zer eta nola sentituko nintzen.
Ez ditut aipatu oraindik erabakiaren azpian gerora gorpuztu ziren arrazoiak. Bata, antropologikoa. Bestea, espirituala.
Matarifea kenduta, gainerako kide guztiek hirurogeita hamar urte pasatxo zituzten. Nire baserritar kuttunaren suhi txiletarra eta biok jaisten genuen adinaren batez bestekoa. Azken honi, familiakoa izateagatik, rol aktiboagoa egotzi zitzaion. Sendikoa eta gizona. Bere maskulinitatea frogatu beharrekoa, auskalo.
Anfitrioiaren alabak eta matarifearen amak gertukoen bizitzen errepasoa egiten zuten bitartean, ni gizonekin nengoen, hildakoaren gorputzera iltzatuta. Hura garbitu nahi nuen, labanarekin txerriaren ile erreak harraskatu, urarekin eroan. Ez nuen, ordea, nire burua labana bat eskatzeko gai ikusi. Inork ez zidan eskaini bez.
Hala ere, han geratu nintzen, esan bezala, iltzatuta.
Iltzatuta txerria, gakordea lepoan sartuta zuela arrastaka kortatik etxe atariraino eraman zutelarik.
Iltzatuta txerriaren hankak sokekin hormara lotu eta egurrezko banku batera igo zutelarik.
Iltzatuta lepoa beste behin labanarekin zabaldu eta odola borborka hasi zelarik.
Iltzatuta andrak animaliaren izerdi gorria palangana berde batean jasotzen zuelarik, eskuarekin hura irabiatzeari utzi barik.
Iltzatuta anfitrioiak suhiari txerriaren gainean eseri zedin eskatu ziolarik. “Kontuz, txisa egin dezake eta”, matarifea. Barreak.
Iltzatuta animaliak bizirik jarraitzen zuelako, pare bat hasperen luze egin ostean amatatu zen arte.
Negarrari eutsiz, “barkaiguzu, laztana”, erregutu nion, behin eta berriro. Bere oihuek irentsi zituzten nire hitzak. Baina sumatu nuen berak aditu ninduela. Bere begirada galduak nirearekin egin zuen topo behin baino gehiagotan. Jada mugimendu handirik egiten ez zuela, ausartu nintzen hurbiltzen eta eskua izterrean jarriz, begietara so egin nion beste behin, “bukatu da, laztana”, xuxurlatu nion.
Fereka txiki bat, keinu samur bat, behintzat, zendu baino lehen (1).
Azken hitz hauek idaztearekin batera, negarra askatu dut. Espero dut horrek atzo sentitu ez nuen gaurko zorabioa leunduko duela, ajea bezala.
Ezin dut esan gaizki sentitu nintzenik. Bertan egoteko beharra sentitzen nuen eta ez naiz damutu.
Auskalo zer egingo dudan datorren urtean hemen jarraituz gero. Aireak erabaki dezala, aurten bezala.
Desagertzear dagoen mundu baten lekuko izan nintzen. Ez dakit euskalduna jatorrizko herritzat jo dezakegun honelako erritoengatik, besteak beste. Asko gogoratu nintzen egun osoan nire kide maputxeekin (2). Euren eredua jarraituz, animaliari bere bizitza eskaini zezan eskatu nahi nion nire presentziaren bidez. Ulertzen dut matarifea hotza izan behar duela, kontzentrazio eta abilezia handiko lana baita berea. Baina alderdi espirituala faltan bota nuen, espiritualitatea bizi eta adierazteko nire edo maputxeen modua bakarra ez dela dakidan arren. Nik zer dakit.
Orain, behintzat, badakit zer den txarriboda bat. Hobe esanda, zer zen (3) eta zertan bihurtu den, zer geratzen den.
Badakit patriarkatua oso errotuta dagoela Euskal Herrian, eta euskara galdu ez bada ere (4), ziur asko txerriaren hilketa baino lehen animaliarekin bakarrik egoteko nire eskaera sorginkeriatzat joko zutela euren antzinako oroimenetan, hor nonbait euren kontzientzietan. Hala ere, nik neure tokitik hitz egin nion, luze.
Badakit ere gizonak eta gizonak daudela. Nire baserritar kuttuna, esate baterako, txarriboda hasieran txikitan anai arrebekin ezkutatzen zena eta berrogeita bederatzigarren txerria hiltzerakoan oraindik beldur zena. Edota bestea, sakrifikatu berriaren gibela askaltzen ari ginela, bere baserriko katakumeak zelan akabatzen dituen kontatu ziguna, beste kontakizun alegeren artean. Adibidez, bere azken txerriak zelan ez zuen oihurik egin, mihia gakordearekin kordatu baitzion.
Badakit, zalantza izpirik gabe, Perikok asko sufritu zuela, baina ez dut uste hiltegi industrialetakoek baino gehiago. Egia esan, bizitza ere nahiko zitala izan zuen gizajo honek, azken bost hilabetetan kortan loditu baino ez baitzuen egin, eguzki izpirik ikusi gabe.
Amaitzeko, Miren Amurizaren azken (eta lehen) eleberri galanta irakurtzeko gomendatuko dizuet: Basa (Elkar, 2018). Berak egiten du primeran desagertzear dagoen mundu honen erradiografia gordin bezain poetikoa. Aldaera: emakumea da baserria gobernatzen duena, Sabina mitikoa. Hemen ez jaso arren, nire inguruko baserrietan ere ematen den errealitatea. Abisua: testu honena bezala, ez da irakurlearen ahoan zapore hona uztea idazlearen helburua, hain zuzen ere.
Bakion, 2019ko azaroaren 22an
(1) Txerri honek, esperoaren kontra, zalaparta handirik gabe hil zela adierazi zuten ingurukoek aho batez.
(2) Iluntzean nire logelara itzuli eta nire emakumeen altarretik ahizpa yagana nuen begira. “Zuk ere hil zenuen, nire arbasoa, ehizatu eta akatu bizirauteko.”
(3) Lehen festa giroa zen txarribodan, eta hilketa parte hartzen zuten gizonek mozkor egiten zuten. Holan izan behar, pentsatu nuen nik.
(4) Errito osoa bertako hizkuntzan egin zen, parte hartzaileek txiletarrari gauza asko gaztelaniara itzultzeko gai ez zirela.
Kontalamia 